نگرانی‌ها و خطرات احتمالی هوش مصنوعی

هوش مصنوعی و مدل‌های زبانی مانند چت جی‌پی‌تی، دستاوردهایی بزرگ در حوزه فناوری اند که امکان تولید محتوا، پردازش زبان و برقراری ارتباط با کاربر را فراهم می‌کنند. اما در کنار این مزایا، نگرانی‌های جدی نیز وجود دارد که نباید آن ها را نادیده گرفت. این نگرانی‌ها، هم در سطح فردی و هم در ابعاد اجتماعی و فرهنگی بررسی می شوند. در ادامه به چهار مورد از این خطرات اشاره می‌کنیم:

۱. ارائه اطلاعات نادرست یا گمراه‌کننده

Chat gpt  بر پایه‌ی مدل‌های آماری و داده‌های قبلی آموزش دیده ، به این معنا که بر اساس الگوهای زبانی و مفهومی که در گذشته دریافت کرده، پاسخ تولید می‌کند. اما این موضوع باعث می‌شود بعضی اوقات اطلاعاتی را ارائه دهد که دقیق و معتبر نباشد. مثلا:

• ممکن است درباره یک موضوع علمی، پاسخ‌هایی بدهد که  ظاهرا درست و منطقی‌اند، اما در واقع پشتوانه علمی ندارند.

• در برخی موارد اطلاعات قدیمی را به‌جای اطلاعات آپدیت ارائه می‌دهد، چون داده‌های آموزش‌دیده‌اش محدود به یک بازه زمانی مشخص‌اند.

• ممکن است برای حفظ جریان مکالمه، چت جی پی تی اطلاعاتی را بسازد که واقعی نیستند.

این نوع پاسخ‌ها ممکن است برای کاربرانی که تخصص کافی ندارند، قابل باور به نظر برسد. به خصوص در حوزه‌هایی مانند سلامت، روان‌شناسی، حقوق و آموزش، استفاده بدون بررسی از پاسخ‌های چت جی‌پی‌تی می‌تواند منجر به تصمیم‌گیری‌های اشتباه و پرهزینه شود. بنابراین تأکید بر راستی‌آزمایی و استفاده آگاهانه از آن اهمیت زیادی دارد.

۲. امکان سوءاستفاده‌های هدفمند از این فناوری

توانایی تولید محتوای متنی روان و طبیعی توسط chat gpt، همان‌قدر که جذاب است، می‌تواند خطرناک هم باشد. افرادی با نیت‌های نادرست می‌توانند از این قابلیت برای اهداف مخرب استفاده کنند. از جمله مهم‌ترین شکل‌های سوءاستفاده می‌توان به این موارد اشاره کرد:

• فیشینگ و کلاهبرداری آنلاین: تولید ایمیل‌های جعلی با ظاهری رسمی و معتبر.

• پخش اطلاعات نادرست: انتشار مطالب ساختگی یا تحریف‌شده برای تاثیرگذاری بر افکار عمومی.

• ایجاد محتوای نفرت‌پراکن یا غیراخلاقی: تولید متن‌هایی با محتوای خشونت‌آمیز یا توهین‌آمیز که در صورت انتشار در فضای مجازی، اثرات منفی اجتماعی دارد.

• شبیه‌سازی هویت افراد: نوشتن متن‌هایی به نام اشخاص یا سازمان‌هایی که معتبر و شناخته‌شده اند با هدف فریب دیگران.

به همین دلیل، موضوع «اخلاق در هوش مصنوعی» و «مقررات‌گذاری» برای استفاده از این مدل‌ها یکی از مهم‌ترین چالش‌های حال حاضر است.

۳. تهدید برای بازار کار و مشاغل انسانی

یکی از پیامدهای مستقیم گسترش چت جی‌پی‌تی و ابزار مشابه آن، تأثیر بر ساختار مشاغل است. بسیاری از وظایف شغلی که مبتنی بر پردازش زبان هستند، در حال حاضر تا حدی قابل انجام توسط هوش مصنوعی هستند. به‌عنوان نمونه:

• نویسندگی و تولید محتوا:  چت جی‌پی‌تی قادر است در مدت‌زمانی کوتاه، محتواهای متنی قابل‌قبولی را تولید کند. این موضوع ممکن است منجر به کاهش تقاضا برای نویسندگان در بعضی بخش‌ها شود.

• پشتیبانی مشتریان و پاسخ‌گویی آنلاین: چت‌بات‌های مبتنی بر GPT می‌توانند به‌طور خودکار پاسخ سوالات کاربران را بدهند و در نتیجه نیاز به نیروی انسانی کاهش پیدا می‌کند.

• ترجمه متون: با افزایش دقت ترجمه با هوش مصنوعی، نیاز به مترجمان عمومی کمتر می‌شود، به‌ویژه در مشاغلی که کیفیت ترجمه در سطح بالا مورد انتظار نیست.

البته نباید فراموش کرد که فناوری‌های جدید همواره تقاضا برای برخی مشاغل را کاهش داده و مشاغل جدیدی ایجاد کرده‌اند. اما در این مسیر، افراد باید مهارت‌های خود را به‌روز کنند و توانایی‌های انسانی مانند خلاقیت، تفکر انتقادی، و درک احساسی را تقویت کنند؛ مهارت‌هایی که ماشین‌ها هنوز قادر به بازآفرینی آن‌ها نیستند.

۴. تضعیف تفکر مستقل و کاهش خلاقیت فردی

استفاده بیش‌ازحد از چت جی‌پی‌تی می‌تواند به مرور زمان باعث کاهش توانایی‌های فکری افراد شود. هنگامی که فرد برای نوشتن متن، انجام تکالیف، تولید ایده یا حتی پاسخ به سوالات ساده، به‌طور مداوم از هوش مصنوعی استفاده می‌کند، دیگر نیازی به فکر کردن و تحلیل شخصی نمی‌بیند. این روند ممکن است در بلندمدت به پدیده‌هایی مثل موارد زیر منجر شود:

• افت مهارت های نوشتاری و زبانی: افراد به‌جای تمرین نوشتن، صرفاً از متن‌های تولیدشده استفاده می‌کنند.

• کاهش توانایی حل مسئله: کاربران به جای تلاش برای حل یک مسئله، مستقیماً پاسخ آن را از مدل دریافت می‌کنند.

• وابستگی ذهنی به سیستم‌های هوش مصنوعی: شکل‌گیری عادت استفاده از راه‌حل‌های آماده به‌جای به‌کارگیری خلاقیت و تفکر مستقل.

هوش مصنوعی به‌عنوان ابزار مکمل، نه جایگزین

چت جی‌پی‌تی به‌خودی‌خود تهدیدی برای انسان نیست، در واقع ابزاری‌ است که اگر به‌درستی استفاده شود، می‌تواند موجب بهبود عملکرد فردی و سازمانی شود. در حقیقت، هوش مصنوعی می‌تواند:

• بار کاری انسان را کاهش دهد

• فرآیندهای تکراری و زمان‌بر را اتوماتیک کند

• دستیار فکری و محتوایی باشد

• ایده‌پردازی را تسریع کند

برای مثال، یک نویسنده می‌تواند از chat GPT برای یافتن موضوعات جدید یا خلاصه‌سازی مطالب استفاده کند، اما تولید محتوای نهایی، نیاز به خلاقیت، احساس و قضاوت انسانی دارد. یا یک معلم ممکن است از چت جی‌پی‌تی برای طراحی تمرین استفاده کند، اما آموزش مؤثر، تعامل انسانی می‌طلبد.

در واقع، استفاده هوشمندانه از این ابزار می‌تواند قدرت انسان را افزایش دهد، نه اینکه جای او را بگیرد. مهم این است که کاربران با آگاهی، مرز بین «کمک گرفتن» و «جایگزین کردن» را بشناسند.

سهم انسان در آینده‌ای مشترک با هوش مصنوعی

جهان به‌سمت تعامل بیشتر با فناوری‌های هوشمند پیش می‌رود. در این مسیر، لازم است انسان‌ها نقش خود را بازتعریف کنند. به‌جای مقاومت در برابر فناوری، باید به‌دنبال ارتقاء مهارت‌هایی باشیم که ماشین‌ها نمی‌توانند تقلید کنند:

• مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی

• تفکر انتقادی و تصمیم‌گیری پیچیده

• خلاقیت هنری و شخصی

• هوش هیجانی و همدلی

آینده متعلق به کسانی است که می‌توانند از چت جی‌پی‌تی و ابزارهای مشابه به‌عنوان شریک کاری استفاده کنند، نه آن‌هایی که صرفاً با آن رقابت می‌کنند.

نقش کاربران در استفاده ایمن از چت جی‌پی‌تی

پیشرفت فناوری و توسعه ابزارهایی مانند چت جی‌پی‌تی، تنها زمانی سودمند خواهد بود که کاربران نیز به‌درستی با آن تعامل داشته باشند. در واقع، بخش زیادی از ایمنی، اثربخشی و کارکرد صحیح این نوع سیستم‌ها به نحوه استفاده کاربران وابسته است. اگر کاربران بدون آگاهی، دقت و مسئولیت‌پذیری از این ابزار استفاده کنند، احتمال بروز مشکلات جدی بسیار بیشتر می‌شود. در ادامه به سه اصل مهم برای استفاده ایمن و مسئولانه از چت جی‌پی‌تی اشاره می‌کنیم.

آگاهی از محدودیت‌ها

اولین و مهم‌ترین قدم برای استفاده ایمن از چت جی‌پی‌تی، شناخت دقیق قابلیت‌ها و محدودیت‌های آن است. چت جی‌پی‌تی، یک مدل زبانی پیشرفته است که متن تولید می‌کند، اما:

• درک واقعی از مفاهیم ندارد.

• نمی‌تواند صحت اطلاعات را تضمین کند.

• توانایی تحلیل شرایط خاص و پیچیده را ندارد.

• با وجود ظاهر متقاعدکننده، ممکن است اطلاعات نادرست، ناقص یا گمراه‌کننده ارائه دهد.

کاربران باید این نکته را بدانند که چت جی‌پی‌تی جایگزین متخصصان انسانی نیست و نباید به آن به‌عنوان مرجع قطعی نگاه کرد، به‌ویژه در موضوعات تخصصی یا حساس.

راستی‌آزمایی پاسخ‌ها

یکی از عادت‌های مهم و ضروری در استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی، بررسی صحت اطلاعات دریافت‌شده است. کاربران باید همیشه سعی کنند پاسخ‌های ارائه‌شده توسط چت جی‌پی‌تی را با منابع معتبر، علمی و به‌روز مقایسه و تطبیق دهند.

برای مثال:

• اگر پاسخ به یک سوال پزشکی یا حقوقی داده شده، بهتر است با پزشک یا وکیل مشورت شود.

• در مطالب آموزشی، باید به کتاب‌های درسی یا منابع معتبر علمی مراجعه کرد.

• حتی در تولید محتوا، باید مطمئن شد که داده‌ها از نظر تاریخی و فنی صحیح هستند.

راستی‌آزمایی نه‌تنها به جلوگیری از اشتباه کمک می‌کند، بلکه باعث افزایش درک و یادگیری عمیق‌تر کاربر نیز می‌شود.

پژوهشگران حوزه اخلاق و فناوری

در کنار چهره‌های مشهور، بسیاری از پژوهشگران و دانشگاهیان در حوزه‌های هوش مصنوعی، فلسفه و اخلاق فناوری نیز به بررسی دقیق تأثیرات اجتماعی این ابزارها پرداخته‌اند. برخی از دغدغه‌های مطرح‌شده عبارت‌اند از:

• عدم شفافیت در عملکرد مدل‌ها: بسیاری از سیستم‌های هوش مصنوعی مانند چت جی‌پی‌تی به‌صورت «جعبه سیاه» عمل می‌کنند، یعنی مشخص نیست دقیقاً چگونه به یک نتیجه یا پاسخ می‌رسند. این عدم شفافیت می‌تواند اعتماد عمومی را تضعیف کند.

• سوگیری‌های الگوریتمی: اگر داده‌هایی که به مدل داده شده‌اند حاوی تبعیض، کلیشه یا اطلاعات نادرست باشند، احتمال دارد مدل نیز همین سوگیری‌ها را بازتولید کند.

• نابرابری در دسترسی: کشورهای توسعه‌یافته و شرکت‌های بزرگ فناوری معمولاً دسترسی گسترده‌تری به این فناوری‌ها دارند، که ممکن است باعث شکاف بیشتر میان جوامع شود.

پیشنهادات برای قانون‌گذاری و نظارت

در مواجهه با این نگرانی‌ها، بسیاری از متخصصان پیشنهاد داده‌اند که باید برای توسعه و استفاده از هوش مصنوعی، قوانین و چارچوب‌های مشخصی تدوین شود. برخی از پیشنهادات کلیدی عبارت‌اند از:

1.    ایجاد نهادهای نظارتی مستقل: تشکیل سازمان‌هایی برای ارزیابی، پایش و مدیریت ریسک‌های مرتبط با هوش مصنوعی.

2.    شفاف‌سازی الگوریتم‌ها: الزام شرکت‌ها به ارائه اطلاعات درباره چگونگی عملکرد و آموزش مدل‌ها.

3.    حفاظت از حقوق کاربران: اطمینان از حفظ حریم خصوصی، امنیت داده‌ها و آزادی انتخاب در استفاده یا عدم استفاده از این فناوری‌ها.

4.    تدوین استانداردهای جهانی: همکاری بین‌المللی برای وضع قوانین مشترک و جلوگیری از رقابت بی‌ضابطه میان کشورها.

در مجموع، نظرات و هشدارهای متخصصان نشان می‌دهد که استفاده از هوش مصنوعی، به‌ویژه ابزارهایی مانند چت جی‌پی‌تی، اگرچه مزایای قابل‌توجهی دارد، اما بدون هدایت، آموزش و نظارت دقیق، می‌تواند به پیامدهایی پیش‌بینی‌نشده منجر شود. بنابراین همراهی فناوری با اخلاق، قانون و آگاهی عمومی، لازمه شکل‌گیری آینده‌ای ایمن و پایدار خواهد بود.

آیا باید از چت جی‌پی‌تی بترسیم؟

با شنیدن هشدارها، خطرات و پیامدهای احتمالی چت جی‌پی‌تی، ممکن است این سوال برای بسیاری از افراد پیش بیاید که آیا واقعاً باید از این فناوری ترسید؟ آیا بهتر است استفاده از آن را متوقف کنیم یا آن را محدود کنیم؟ پاسخ به این پرسش‌ها نیازمند نگاه متعادل و منطقی به موضوع است. در این بخش به بررسی ابعاد مختلف ترس از چت جی‌پی‌تی می‌پردازیم و تلاش می‌کنیم مرز بین ترس واقع‌بینانه و نگرانی‌های بی‌مورد را روشن کنیم.

ترس منطقی در برابر ترس افراطی

همان‌طور که در بسیاری از پدیده‌های نوظهور دیده شده، ترس طبیعی بخشی از واکنش انسان به فناوری‌های جدید است. چت جی‌پی‌تی نیز از این قاعده مستثنا نیست. این ترس، در صورتی که بر پایه تحلیل، شناخت و بررسی واقعیت‌ها باشد، می‌تواند بسیار مفید باشد. ترس منطقی باعث می‌شود:

• نسبت به خطرات احتمالی هوشیار باشیم.

• استفاده از فناوری را با دقت و مسئولیت‌پذیری بیشتری انجام دهیم.

• از قانون‌گذاری و چارچوب‌سازی در این زمینه حمایت کنیم.

• برای آموزش کاربران و آگاه‌سازی عمومی تلاش کنیم.

اما در مقابل، اگر ترس ما از چت جی‌پی‌تی بر پایه اطلاعات ناقص، بزرگ‌نمایی یا بدبینی مطلق باشد، ممکن است ما را از استفاده بهینه و ایمن از این ابزار باز دارد. ترس افراطی می‌تواند مانع پیشرفت شود، نوآوری را سرکوب کند و ما را در برابر تغییرات جهانی ناتوان نگه دارد.

نقش آموزش در کاهش خطرات و ترس‌ها

یکی از مهم‌ترین راهکارهایی که می‌تواند ترس‌ها و نگرانی‌های بی‌مورد را کاهش دهد، آموزش و افزایش سواد دیجیتال است. وقتی کاربران بدانند:

• چت جی‌پی‌تی چگونه کار می‌کند،

• چه توانایی‌هایی دارد و چه محدودیت‌هایی دارد،

• در چه زمینه‌هایی قابل‌اعتماد است و در چه زمینه‌هایی نه،

• چگونه باید از آن به‌درستی استفاده کرد،

آنگاه می‌توانند تصمیم‌های آگاهانه‌تری بگیرند و کمتر دچار اضطراب یا سردرگمی شوند. در واقع، بسیاری از خطرات هوش مصنوعی نه از ذات فناوری، بلکه از ناآگاهی کاربران و نبود دستورالعمل‌های روشن ناشی می‌شود.

همچنین، آموزش باید شامل توسعه مهارت‌های انسانی مکمل هوش مصنوعی نیز باشد. مهارت‌هایی مانند تفکر انتقادی، خلاقیت، حل مسئله و اخلاق دیجیتال، لازمه استفاده سالم از فناوری‌های نوین هستند.

ترس به‌جای خود، اما همراه با آگاهی

در نهایت، باید پذیرفت که ترس از چت جی‌پی‌تی نه‌تنها طبیعی، بلکه تا حدی لازم است. این ترس می‌تواند به ما هشدار دهد که با احتیاط عمل کنیم و فقط به ظواهر دل‌فریب این فناوری بسنده نکنیم. اما آنچه مهم‌تر است، ترکیب ترس با شناخت و تفکر آگاهانه است. به‌جای کنار گذاشتن فناوری، باید یاد بگیریم چگونه از آن بهره ببریم، آن را در خدمت توسعه انسانی قرار دهیم، و در عین حال از مخاطراتش دوری کنیم.